De weg naar duurzame verpakkingen
Van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen
De weg naar duurzame verpakkingen van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen
Een ziekenhuisbed genereert per jaar tussen 1200 en 2000 kilo afvali, en is goed voor een uitstoot van 125 kg CO2eiia. Het is dan ook niet verrassend dat de Operation Zero studie van het Nationaal Actieplan voor Leefmilieu en Gezondheid berekende dat de zorgsector goed is voor het equivalent van 5% van de netto Belgische CO2 emissies. Als er niets wordt gedaan, zou dat cijfer met 61% stijgen tegen 2050iii. Maar er wordt wel degelijk “iets” gedaan. Veel zelfs. Duurzaamheid is meer dan een engagement en een doel in de zorgsector. Zo bleek op 24 april tijdens een studiedag over verpakkingen van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen georganiseerd door de Green Deal Duurzame Zorg en BD Benelux in samenwerking met sprekers van Johnson&Johnson Innovative Medicine, Johnson&Johnson MedTech, UZ Gent en Fost Plus. Zo’n 40 deelnemers kregen antwoorden op vragen als: hoe gaan ziekenhuizen om met verpakkingsafval? Waarom kiest de producent voor een bepaald type verpakking? Wat zijn de uitdagingen in design for reycling? En welke trends zijn er richting verduurzaming?
De zorgsector heeft een grote ecologische voetafdruk. Daarom is een studiedag zoals deze zo cruciaal, zei Els van Herewegen, EMEA Senior Engagement Manager, Environment Social Governance (ESG) bij BD: “Bij BD streven we ernaar om in 2050 netto nul emissies te bereiken in onze gehele waardeketen. We hebben specifieke plannen ontwikkeld voor elk onderdeel van ons bedrijf om netto nul te bereiken, terwijl we ervoor zorgen dat onze toeleveringsketens intact blijven, de veiligheid van patiënten wordt gehandhaafd en we onze producten blijven innoveren. Hierbij is het belang van samenwerking cruciaal. Enkel door samen te werken met leveranciers, klanten, afvalverwerkers en alle belanghebbenden kunnen we echt impact creëren – dat lukt niet als we het elk apart willen aanpakken. Deze studiedag is een ideale gelegenheid om die samenwerking te stimuleren en te versterken.
Afval van medische verpakkingen
Voor UZ Gent is afvalbeheer een belangrijk onderwerp, legde Katrien Vanderwee, wetenschappelijk medewerker bij het verpleegkundig expertisecentrum (VEC) van UZ Gent uit. Per jaar produceert het ziekenhuis 1000 ton niet-risicohoudend medisch afval en 400 ton risicohoudend medisch afval. Voor beide categorieën is enkel verbranding toegestaan en ze maken meer dan 75% van het medisch afval uit. In de voorbije vijf jaar is sterk ingezet op het sorteren van recycleerbaar afval zoals PMD, papier en sterilisatiedoeken. Deze afvalstromen zijn wel met 10% gestegen, mede dankzij de implementatie van deze drie recycleerbare afvalstromen in de operatiekamers, naast de bestaande niet-risicohoudend en risicohoudend medisch afvalstromen.
Verpakkingen zijn cruciaal zijn voor een ziekenhuis. Ze beschermen medische materialen, en zorgen ervoor dat deze veilig te gebruiken, vervoerbaar, houdbaar, traceerbaar en steriel blijven. Deze eisen maken medische verpakkingen vaak moeilijk te recycleren. Omdat ze samengesteld zijn uit verschillende materialen, te groot zijn, niet helemaal leeg zijn, of omdat het onduidelijk is uit welk materiaal de verpakking bestaat.
Ondanks die uitdagingen kiest het UZ Gent voor een meer duurzame werking, onder andere door een aankoopbeleid dat prioriteit geeft aan zo klein mogelijke verpakkingen, het vermijden van onnodige verpakkingen en verpakkingen die vervaardigd zijn uit gerecycleerd materiaal, of aan recycleerbare verpakkingen die makkelijk te sorteren zijn. Het UZ Gent wil leveranciers aanmoedigen om verpakkingen herbruikbaar te maken, want dat is vandaag zelden het geval.
Dat zijn ook de doelstellingen en de uitdagingen voor de industrie, zo bleek uit de presentatie van Ives De Busser, Principal Engineer Drug Delivery Systems en Simon Tack, Senior Sustainability Manager bij J&J. Zij lichtten de duurzaamheidskeuzes toe die gemaakt (moeten) worden voor primaire containers (verpakkingen die in contact komen met het product zelf) van medicatie. Dat begint al in de R&D (research & development) fase. Bij de commerciële ontwikkeling van een product wordt het end of life bepaald. Hergebruik is hoogste, eerste doel. Indien dat niet mogelijk is, wordt er in orde van voorkeur gekozen voor design for disassembly, design for recycling, en dan pas design for linear use. Daarnaast worden ook grondstoffen bepaald, met avoid resources (niet gebruiken) en re-used and recycled als eerste keuzes. Ook voor secundaire en tertiaire verpakking maken duurzaamheidscriteria deel van het designproces. De Packaging & packaging waste regulation EU 2025/40 (PPWR) heeft hier natuurlijk ook een impact op vlak van gebruikte materialen, recyclebaarheid, labelen en transport. Dat vertaalt zich in vernieuwingen zoals e-leaflets, het gradueel weglaten van de papieren bijsluiter en plastic tray alternatieven.
Sharon Connor, Global Director Sustainability, ETHICON, Johnson & Johnson MedTech, ging verder in op verpakkingen van medisch hulpmiddelen en hoe regelgevende vereisten en de verschillen tussen landen en regio’s duurzame keuzes kunnen bemoeilijken. Dat tempert het engagement van J&J echter niet, zo blijkt uit het opnemen van duurzame criteria in het ontwerpproces, digitalisering, gebruiken van gerecyclede materialen en verantwoord inkopen. Omdat de industrie aan zoveel vereisten moet voldoen, van veiligheid tot traceerbaarheid, riep Conner op tot verregaande samenwerking van alle betrokken partijen, inclusief bedrijven en overheden, ziekenhuisnetwerken, leveranciers en sectororganisaties.
Die oproep tot samenwerking blijft niet onbeantwoord. Zo verduidelijkte Marion Calmels van Fost Plus de rol van de organisatie als facilitator van een ecosysteem van partners die werken aan een circulaire economie met een positieve impact op mens en planeet. Dat gaat van het helpen van ziekenhuizen om de juiste verpakkingen te recycleren (en de andere buiten de recyclestromen te houden) tot het adviseren van bedrijven om design for recycling principes te hanteren. Design for recycling streeft ernaar om verpakkingen te ontwerpen die kunnen worden geïntegreerd in de huidige recyclestromen, en om bedrijven te helpen zich voor te bereiden op de toekomstige recyclebaarheidseisen van PPWR.
Een waardegedreven, duurzame zorg
Sharon Connor beklemtoonde eveneens de link tussen waardegedreven zorg en duurzaamheid met een focus op chirurgie. De operatiekamer is immers een substantiële bron van zowel emissies als afval. Connor legde uit hoe de evolutie naar waardegedreven zorg hand in hand gaat met een grotere duurzaamheid (chirurgische activiteiten met lage waarde zijn een grote bron van verspilling) en welke rol care pathways daarin kunnen spelen. Deze processen en procedures streven naar maximale waarde voor de patiënt met een zo laag mogelijke financiële en milieu-impact. Het verminderen van complicaties is hierin essentieel.
De kracht van een holistische aanpak
Els van Herewegen diepte dat thema verder uit. Een van de manieren waarop BD zijn ambitieuze SBTi (Science Based Targets initiative)-gevalideerde doelstellingen wil halen zijn Signature Programmes. Hierin worden zorgtrajecten op een holistische manier geëvalueerd om bestaande processen te verbeteren op het vlak van patiëntveiligheid, efficiëntie en zorgverleners. Voorbeelden van zulke zorgtrajecten waar BD samenwerkt met klanten zijn onder andere katheter management, connected medication management en een verantwoorde toeleveringsketen. De winsten die met deze holistische aanpak worden behaald – bijvoorbeeld het verbeteren van succes bij de eerste insertiepoging, langere verblijfsduur van de katheter of minder vervallen medicijnen – hebben een direct positieve invloed op duurzaamheid. “Door inefficiënties in de gezondheidszorg te verminderen, de veiligheid van patiënten te verbeteren en het welzijn van werknemers en personeelstekorten aan te pakken door middel van procesherontwerp, automatisering, digitalisering en logistieke optimalisatie, kunnen we gezamenlijk onze ecologische voetafdruk verkleinen en een aanzienlijk verschil maken”, besloot Els van Herewegen de studiedag.
i De Groene IC. (2025). *Waste – The Green IC*. Retrieved from https://degroeneic.nl/
ii Health care's response to climate change: a carbon footprint assessment of the NHS in England
iii Nationaal Actieplan Leefmilieu‑Gezondheid (NEHAP), Health Care Without Harm Europe & Arup. (2025, February 24). Operation Zero: Greenhouse gas emissions of the Belgian healthcare sector – current emissions, roadmap & implementation framework [Report]. Belgian Federal Public Service Health, Food Chain Safety and Environment.
